سازمان مردم نهاد هما

توضیح دادن مفهوم شهروندی و تعریف حقوق شهروندی کار آسانی نیست زیرا هر کشوری شهروندان خود را طبق قانون اساسی‌اش تعریف می‌کند و قانون اساسی کشورهای مختلف، پایه و اساس بسیار متفاوتی دارد. علاوه بر این، مفهوم شهروندی می‌تواند از زوایای مختلفی از جمله دیدگاه تاریخی، فلسفی، حقوقی و جامعه‌شناختی بررسی شود.

مفهوم شهروندی را می‌توان به این شکل تعریف کرد: «شهروندی رابطه‌ای بین فرد و حکومت است که در آن فرد به کشورش اعلام وفاداری می‌کند و در عوض حق محافظت شدن و امنیت دارد». شهروندی به معنی به دست آوردن آزادی‌هایی در قبال انجام مسئولیت‌های مشخص است.

شهروندان حقوق، وظایف و مسئولیت‌های مشخصی دارند که وجه تمایز بین آن‌ها و افراد خارجی است. افراد خارجی شامل تعریف حقوق شهروندی نمی‌شوند و همان‌طور که از مزایای آن بهره‌مند نمی‌شوند، وظیفه انجام مسئولیت‌های آن را نیز ندارند. معمولا حقوق سیاسی مانند حق رای دادن یا فعالیت سیاسی ذیل تعریف حقوق شهروندی شمرده می‌شوند. در عوض، وفاداری، پرداخت مالیات و خدمت نظامی (معمولا در قالب خدمت سربازی) جزو وظایف یک شهروند هستند.

یکی دیگر از راه‌های تعریف حقوق شهروندی این است که آن را شکلی از تابعیت ملی با امتیازات بیشتر توصیف می‌کنند. این تعریف گسترده‌تر نشان‌دهنده روابط خاصی بین فرد و حکومت است که لزوما به معنی حقوق سیاسی نیست اما رعایت حقوق شهروندی دیگر را تضمین می‌کند. تابعیت هم‌چنین نشان‌دهنده رابطه‌ای بین حکومت و موجوداتی بجز افراد است از جمله شرکت‌ها، کشتی‌ها و هواپیماها.